Terminy zgłaszania roszczeń odszkodowawczych – OOU

Jednym z obszarów specjalizacji naszej Kancelarii jest dochodzenie roszczeń  z tytułu wprowadzenia Obszarów Ograniczonego Użytkowania wokół lotnisk. Obszar takie wprowadzane są ze względu na nadmierny hałas emitowany przez Lotniska, w szczególności zaś przez startujące i lądujące samoloty. Właściciele nieruchomości, które znalazły się w takich obszarach narażeni są na niedogodności związane z hałasem. Istnieją też ograniczenia związane z zagospodarowaniem takich terenów. W strefach wewnętrznych nie można np. budować szpitali, przedszkoli czy innych obiektów związanych z czasowym lub stałym pobytem dzieci, młodzieży i osób starszych. Budowa domów mieszkalnych możliwa jest tylko przy zachowaniu podwyższonych standardów ochrony akustycznej. Wprowadzenie OOU wiąże się również z utratą wartości takich nieruchomości.

Właściciele, których domy znalazły się w OOU mogą żądać od lotnisk wypłaty stosownych odszkodowań. Niestety jednak w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska przewidziany został bardzo krótki, bo tylko dwuletni termin do zgłaszania takich roszczeń.  Jest to termin prekluzyjny, co oznacza, iż  jeżeli do tego czasu nie zostaną one zgłoszone, to  nie będzie możliwości ich dochodzenia. Termin ten liczony jest od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego wprowadzającego dane ograniczenia.

W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie, że przepis art. 129 ust. 4 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. Prawo Ochrony Środowiska jest niezgodny z art. 2, 32 oraz 64  Konstytucji RP, oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Z pełnym tekstem zapytania zapoznać się można tutaj.

Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł, iż nie istnieją żadne przesłanki, które uzasadniałyby wprowadzenie takich ograniczeń, w szczególności zaś wobec faktu, iż terminy takie nie obowiązują w przypadku innych roszczeń odszkodowawczych związanych z ograniczeniem prawa własności na cele publiczne. Jest to tym bardziej istotne, iż o ograniczeniach związanych z ochroną środowiska właściciel nieruchomości dowiaduje się często dopiero podczas próby wprowadzenia zmian na swym gruncie, a więc np. w razie zamiaru zabudowy.

RPO wskazał też, że bardzo istotnymi z punktu widzenia społecznego ograniczeniami własności ze względu na ochronę środowiska są obszary ograniczonego użytkowania. Tworzone są one w drodze uchwały przez sejmik województwa bądź radę powiatu dla oczyszczalni ścieków, składowiska odpadów komunalnych, kompostowni, trasy komunikacyjnej, lotniska, linii i stacji elektroenergetycznej oraz instalacji radiokomunikacyjnej, radionawigacyjnej, wtedy gdy z przeglądu ekologicznego, z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko albo z analizy porealizacyjnej wynika, że mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem zakładu lub innego obiektu (art. 135 p.o.ś.).

RPO zwrócił też uwagę na gorszą sytuację osób uprawnionych, których roszczenia ograniczone są terminem zawitym, niż tych, których roszczenia ulegają przedawnieniu na zasadach ogólnych.  Bieg przedawnienia może bowiem ulec zawieszeniu, lub  przerwaniu, a same roszczenia nie wygasają tylko przekształcają się w zobowiązania naturalne.

Ważne jest także to, że sytuacja faktyczna i prawna właścicieli nieruchomości, których sposób zagospodarowania został ograniczony ze względu na ochronę środowiska i właścicieli nieruchomości, których sposób zagospodarowania został ograniczony ze względu na inne cele publiczne, nie różni się w sposób uzasadniający ich odmienne traktowanie. Jak dalej zauważa RPO, wszyscy właściciele wyżej wskazanych nieruchomości, na skutek wprowadzonych ograniczeń lub wywłaszczenia części ich nieruchomości, nie mogą korzystać z nieruchomości w dotychczasowy sposób. Oznacza to też często bardzo poważne ograniczenia prawa do korzystania z nieruchomości.  Wspólnym źródłem ograniczeń jest zaś zawsze działalność organów władzy publicznej  działających w imię interesu publicznego.

Co istotne dla właścicieli nieruchomości objętych OOU , w zdecydowanej większości przypadków ograniczenie możności korzystania z nieruchomości będzie negatywnie wpływało na jej atrakcyjność rynkową, a więc również będzie ograniczało praktyczną możliwość rozporządzenia nieruchomością. Spowoduje to więc także utratę wartości nieruchomości.

Z powyższych względów, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich wprowadzenie ograniczeń czasowych w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych zawartych w art. 129 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska, niezgodne jest z przepisami Ustawy Zasadniczej.

W razie uznania tego przepisu za niekonstytucyjny wielu właścicieli nieruchomości odzyska prawo do dochodzenia słusznych odszkodowań.